Kościoły na Ziemi Bocheńskiej (II)

Gospodarz parafii w Lipnicy Murowanej ks. prałat Zbigniew Kras prezentując swą parafię zwykł był mówić: „Czy jest jeszcze gdzieś parafia, w której są cztery kościoły?”.

Tym pytaniem, które jest zarazem odpowiedzią na nie, rozpoczynamy prezentację kościołów na ziemi bocheńskiej.
W dziejach tego miasteczka istniały jeszcze dwie świątynie. Pierwszym był kościół p.w. św. Krzyża, wzniesiono go przed rokiem 1491 z fundacji Kazimierza Jagiellończyka. Był to kościół szpitalny na Przedmieściu Górnym, a towarzyszyła mu fundacja szpitala (domu ubogich). W 1748 r. kościół był już bardzo zniszczony, zaś lustracja z roku 1773 nie wspomina już o istnieniu kościoła. Drugim kościołem, który nie dotrwał do naszych czasów był kościół p.w. św. Urszuli z Towarzyszkami. Był to kościół drewniany zbudowany w początkach XVI w. na Przedmieściu Dolnym, przy szlaku węgierskim. Ostatnia wzmianka o kościele pochodzi z roku 1730 i informuje o bardzo złym stanie technicznym tego kościoła.

Kościół p.w. św. Leonarda

Kościół p.w. św. Leonarda zwany jest perłą średniowiecznej architektury drewnianej. W uznaniu jego unikalnych wartości historycznych i architektonicznych, został w 2003 r. wpisany na listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego UNESCO. Ustna tradycja wywodzi ten drewniany, zrębowy kościółek z roku 1141, a miał on stanąć w miejscu pogańskiej gontyny. Badania historyków sztuki wskazują iż pierwotna konstrukcja została przebudowana na przełomie XV i XVI w. Kościół p.w. św. Leonarda posiada szlachetne, gotyckie kształty, charakteryzuje się jednorodnością stylu, zbudowany jest z grubych modrzewiowych bali kładzionych na zrąb tworzących jednonawową bryłę. Kościół nakryty jest wysokim, spadzistym dachem pokrytym gontem. W latach 1710 - 11 kościół poddany został remontowi i częściowej przebudowie. Z tego okresu pochodzą zewnętrzne soboty otaczające wokół kościół, barokowa wieżyczka oraz znaczna część polichromii pokrywająca strop i ścianę północną. Wraz z otwarciem drzwi ukazuje się surowe, mroczne, gotyckie wnętrze co wprowadza nawiedzających kościół w nastrój swoistego uduchowienia czasów średniowiecza. Wzrok kieruje się ku prezbiterium, które zamknięte jest symbolicznie od nawy ciekawą belką tęczy z Grupą Ukrzyżowania. Niewątpliwą ozdobą wnętrza są trzy tryptykowe ołtarze, które choć nie są oryginałami (posiada je Muzeum Diecezjalne w Tarnowie) oddają charakter cechowego malarstwa ze schyłkowego okresu gotyku. Ołtarz główny z obrazem św. Leonarda datowany jest na rok 1500, Obrazy w ołtarzach bocznych pochodzą z roku 1475 - Anielska adorację Dzieciątka Jezus oraz wykonany w latach 1520 – 25 - scena obdarowywania ubogich panien przez św. Mikołaja.

Na galeryjce chóru zamykającego kościół od strony zachodniej, widnieją sceny prezentujące przykazania boże, w takiej formie przypominały one ówczesnym wiernym postawę przykazaną dekalogiem. Wyposażenie kościoła uzupełnia (okresowo) unikalny ]instrument muzyczny, przenośne skrzynkowe organy, tak zwany pozytyw szkatulny, instrument z XVII w. Muzyka na nim wygrana, odtwarzana jest teraz elektronicznie w w trakcie zwiedzani kościoła. Kościół św. Leonarda staje się coraz częściej miejscem koncertów muzyki dawnej, zarówno na unikatowych organach jak i innych instrumentach. W to przepiękne wnętrze doskonale wpisuje się idea „muzyki zaklętej w drewnie”.

Kościół p.w. św. Andrzeja Apostoła
Kościół ten wzniósł w roku 1363 król Kazimierz Wielki i do dnia dzisiejszego jest kościołem parafialnym. Jest to zarazem jedna z najstarszych świątyń na Ziemi Bocheńskiej. Kościół zwraca uwagę swoją gotycką surową dwuczłonową bryłą, to jest korpusem nawy i wysoką wieżą dzwonnicy nakrytą ostrosłupowym dachem.

Główne wejście do kościoła znajduje się po stronie zachodniej, obramione jest kamiennym portalem i prowadzi przez podstawę wieży. Mimo pożarów, które dotknęły kościół, nie zatracił swych gotyckich kształtów, jedynie wewnątrz zauważa się brak gotyckiego sklepienia, które zastąpione zostało deskowanym sufitem. Wśród kościelnego wyposażenia zwraca uwagę ołtarz główny, wykonany w roku 1887 z obrazem przedstawiającym męczeństwo św. Andrzeja Apostoła patrona kościoła. W bocznej kaplicy znajduje się cenny barokowy ołtarz z XVII w. z postacią Jezusa Ukrzyżowanego. Na belce tęczy umieszczony jest też drugi krucyfiks, również wywodzący się z wieku XVII. Warto też zwrócić uwagę na kryształowe zabytkowe oświetlające wnętrze. Malowidła pokrywające strop i boczne ściany wykonane zostały w roku 1893. Z okresu budowy kościoła pochodzą natomiast dwie kamienne chrzcielnice (kropielnice), stoją przy obu wejściach do kościoła, datowane są na wiek XV. W kaplicy koło chóru mieści się figurka Matki Bożej z Dzieciątkiem, zwana jest Lipnicką Madonną. Figurka datowana jest na rok 1370, reprezentuje typ tzw. „Pięknych Madonn” pochodzących ze szkoły krakowskiej. W kościele trwają rozległe prace nad rekonstrukcją malowideł ściennych i pozostałych elementów wystroju wewnętrznego.

Kościół p.w. św. Szymona z Lipnicy
Kościół zbudowano w latach 1636 - 48 z kamienia i cegły, była to fundacja wojewody krakowskiego, a pana na Wiśniczu księcia Stanisława Lubomirskiego. Kościół stanął w miejscu domu rodzinnego późniejszego świętego. Kościół św. Szymona jest budowlą barokową, jednonawową z niewielkim transeptem przed prezbiterium oraz wielobocznym zamknięciem od strony ołtarza. Dwupołaciowy dach pokryty jest blachą, a pośrodku jego kalenicy wznosi się wieżyczka sygnaturki. Niewielką bryłę świątyni otacza rząd lip oraz kamienne ogrodzenie. W obręb kościelnego obejścia wprowadza arkadowa brama, będąca równocześnie dzwonnicą, mieszczącą trzy dzwony noszące imiona lipnickich świętych: Szymon, Maria Teresa, Urszula.

W nawie, przy głównym wejściu do kościoła zawieszona jest konstrukcja chóru z organami (wykonane w 1850 r.) Ołtarz główny, jest bogato zdobiony, wykonał go w roku 1860 w stylu rokokowo - neogotyckim Jan Martyniak, mieszczący się w nim obraz jest kopią XVII-to wiecznego obrazu wykonanego przez Jana Gottharda z Wilna, a który znajduje się w kościele Bernardynów w Krakowie w kaplicy św. Szymona. W bocznych wnękach nawy znajdują się jeszcze dwa ołtarze z obrazami Serca Jezusa i Serca Marii. Strop kościoła wymieniony w roku 1965, jest płaski o podziałach kasetonowych, okna niewielkie o półkolistych zamknięciach. W kasetonach stropu widoczne są malowidła ze świętym Szymonem. W g]kościele znajdują się też relikwie św. Szymona, w ozdobnych dwóch relikwiarzach przechowywane są doczesne szczątki św. Szymona. W roku 2006 kościół został gruntownie odnowiony, powiększono zakrystię, przesunięto też mur ogrodzenia zwiększając przylegające do kościoła obejście. Wskutek tych zmian wewnątrz ogrodzenia znalazła się pochodząca jeszcze z XVI w. studnia zwana źródłem św. Szymona.

Kościół p.w. św. Stanisława BM
Czwarta parafialna świątynia znajduje się w położonej na północ od Lipnicy wsi Borówna. Jest to kościół filialny, jego budowę ukończono w 1999 r. Jest to niewielki, murowany obiekt o jednonawowym wnętrzu i wieżą dzwonnicy od strony zachodniej. Wnętrze wyposażone jest we współczesne sprzęty i obrazy. Ta młoda wiekiem świątynia tworzy dopiero swoją historię.

c.d.n.
Czesław Anioł