Miejsca pamięci-wystąpienia chłopskie
Wśród wielu obiektów krajoznawczego poznawania znajdują się obiekty szczególne - miejsca pamięci, stoją wzdłuż dróg, wypełniających place, skwery, frontony domów. Wizualnymi ich znakami są pomniki, obeliski, niekiedy skromne tablice. Ich wartość tkwi nie tyle w rozmiarach czy formie, ile w przesłaniu dla którego miejsce to uwiecznionym zostało, bo trzeba, by czas czynów czy wydarzeń tu zaistniałych, nie zatarł się w niepamięci.
Miejsc takich na ziemi bocheńskiej jest wiele, będzie też ich z pewnością dalej przybywać, bowiem nie wszystkie one zostały jeszcze w ten sposób uczczone, a nakazuje to ciążący na nas taki obowiązek. W niniejszej prezentacji przedstawionych zostało kilkanaście takich miejsc – obiektów, jest to wybór subiektywny, nie sposób bowiem zaprezentować je wszystkie, zachęcamy jednakże (tak jak i w innych przypadkach) do ich indywidualnego odszukiwania i poznawania.
Część I - Miejsca pamięci - wystąpienia chłopskie
Historia obok chwalebnych, bohaterskich czynów, pozytywnych dokonań, pisała też czas trudny i znojny. W Wolicy - Łapanowie, 5 czerwca 76 lat temu, zapisała się śmiercią chłopów w czasie ich wystapień przeciw rządzącej władzy, dziś miejsca te znaczą kamienne pomniki, przystańmy przy nich by wspomnieć tę tragiczną przeszłość.
W dziejach społecznych wsi polskiej pamiętny jest rok 1931, nastąpiło wówczas zjednoczenie się partii chłopskich w jedną dużą organizację – Stronnictwo Ludowe.
Pod przewodnictwem Wincentego Witosa nowe Stronnictwo, podjęło ostrą walkę polityczną z ówczesnym sanacyjnym systemem rządów w Polsce.
Coraz bardziej radykalizowały się też postawy samych chłopów, co było wynikiem pogarszającego się ich statusu materialnego. Były to bowiem lata kryzysu gospodarczego, który dotknął nie tylko polską wieś, ale ta, odczuła to najbardziej. Na wsiach dochodziło do manifestacji, a nawet strajków. Fala spontanicznych jak i zorganizowanych wystąpień, nie ominęła też ziemi bocheńskiej, pamiątką owych czasów, a nawet przelanej wówczas krwi, są obeliski wystawione w miejscach chłopskich protestów. W trwały kamień owych miejsc pamięci, wpisane są imiona tych, dla których walka o chłopską godność była najwyższym celem. W czerwcu, na wiec z okazji święta ludowego zwołanego do Łapanowa, ściągała ze wsi trzech powiatów, a to bocheńskiego, myślenickiego i limanowskiego rzesza chłopów. Przed Łapanowem we wsi Wolica policja starała się zatrzymać pochód strzelając do tłumu, bijąc pałkami i kolbami karabinów. Od strzałów granatowych policjantów zginęło wówczas 5-ciu chłopów, wielu zostało też rannych. W samym zaś Łapanowie, gdzie zakazana demonstracja zgromadziła już około 10-ciu tysięcy ludzi doszło do kolejnej potyczki z policją. Wydarzenia te upamiętniono pomnikami, w Wolicy w 1948 r. stanął pomnik poległych chłopów w trakcie demonstracji w 1932 r. Tablica wmurowana w obelisk przekazuje nam przesłanie pamięci:
„CHŁOPOM – BOJOWNIKOM POLEGŁYM W WALCE O PRAWA LUDU W 1932 R. STRONNICTWO LUDOWE 1848 R. BUGAJSKI PIOTR, ZIÓŁKOWSKI JAN, SMAGA TOMASZ, STACH JAN, PRZECISZEWSKI FRANCISZEK”
W samym Łapanowie, w roku 1957, w 100-lecie ruchu ludowego społeczeństwo uczciło ten krwawy epizod walk społecznych stawiając ofiarom pomnik pamięci, a w 1995 r. wmurowano tablicę, powtarzając na niej nazwiska poległych chłopów przeniesione z pomnika w Wolicy:
„Pamięci poległym 5 czerwca 1932 roku na Ziemi Łapanowskiej w walce o chłopskie prawa. Piotr Bugajski. Rybie pow. Limanowa, Tomasz Smaga. Sawa pow. Myślenice, Jan Stach. Tarnawa pow. Bochnia, Franciszek Przeciszewski. Gruszów pow. Myślenice, Stanisław Ziółkowski. Gruszów, pow. Myślenice.”
Wyrazem sytuacji społecznej tamtych czasów była wypowiedź Wincentego Witosa umieszczona dodatkowo na tej tablicy.
”Krzywda i niesprawiedliwość powodują zemstę, tworzą anarchię, podkopują powagę Państwa i jego instytucji. ...”
W kilka lat później, w sierpniu 1937 przez kraj przetoczyła się fala chłopskiego buntu nazwana Wielkim Strajkiem Chłopskim zainicjowanym przez Naczelny Komitet Wykonawczy Stronnictwa Ludowego. Ofiarę z życia złożyli ponownie bocheńscy chłopi. Od kul policji strzelającej do manifestantów zginęli 19 sierpnia w Kurowie (obecnie Bochnia): Stanisław Święch i Wincenty Piechnik. Dziś to miejsce wyznacza bryła betonowego pomnika wzniesionego w 20-tą rocznicę owych wydarzeń.
PIECHNIK WINCENTY ŚWIĘCH STANISŁAW
CHŁOPI ZIEMI BOCHEŃSKIEJ PADLI NA TYM MIEJSCU W DNIU 19 SIERPNIA 1937 W KUROWIE OD KUL GRANATOWEJ POLICJI W PAMIĘTNYCH DNIACH STRAJKÓW CHŁOPSKICH. KREW SWĄ I OFIARĘ ŻYCIA ZŁOŻYLI NA SZALI WALKI O SPRAWIEDLIWOŚC SPOŁECZNĄ, O LEPSZE JUTRO CHŁOPA POLSKIEGO. CZEŚĆ ICH PAMIĘCI ZJEDNOCZONE STRONNICTWO LUDOWE
To słowa zapisane na pomniku. Ich ciała pochowane zostały w trzy dni później na cmentarzu w Starym Wiśniczu, a na nagrobku umieszczono tablice imienne. Pogrzeb stał się okazją ponownej manifestacji przeciw rządom sanacji, wzięło w nim udział kilka tysięcy chłopów i robotników z bocheńskiego i sąsiednich powiatów.
Czesław Anioł