Ochrona gatunkowa

Obok obszarów i obiektów objętych ochroną prawną, o których w niniejszym przewodniku była już mowa, istotnym zagadnieniem w tym temacie, jest także ochrona gatunkowa. Jej istota zapisana jest w podstawowym akcie prawnym, to jest ustawie o ochronie przyrody.

Ustawa o ochronie przyrody z 2004 r. orzeka, iż ma ona na celu zapewnienie przetrwania i właściwego stanu ochrony dziko występujących roślin, grzybów i zwierząt, a także ich siedlisk jak i zachowanie różnorodności gatunkowej i genetycznej.
W obszarze Wiśnicko – Lipnickiego Parku Krajobrazowego ale także na pozostałym obszarze środowiska przyrodniczego bocheńszczyzny, jego świecie roślin i zwierząt, znajdują się żywe organizmy, których status podlega pod ochronę gatunkową. Jest ich wiele, zarówno wśród roślin jak i ssaków, ptaków, płazów, gadów czy owadów. Prezentujemy kilka z nich, czytelnie wpisujących się w przyrodę naszych lasów, pól i łąk, spotykając je pamiętajmy o ich szczególnej wartości i ochronie jakiej podlegają.

Bocian czarny (Ciconia nigra)

Wśród wielu osobliwości przyrodniczych Wiśnicko – Lipnickiego Parku Krajobrazowego warto zwrócić uwagę na jednego z większych przedstawicieli ptasiej fauny jakim jest gnieżdżący tu się bocian czarny zwany też hajstrą.
Przy zachowaniu pewnej ostrożności, tego płochliwego ptaka można spotkać w Borównej, w źródliskowym obszarze potoku Borowianka, widywano go też w dolinie Piekarskiego Potoku w Lipnicy Dolnej. Być może, że pojawia się i w innych miejscach. Warto zatem poznać kilka podstawowych informacji na jego temat.

Bocian czarny należy do rodziny bocianowatych, dla zachowania tej populacji objęto ją ochroną czynną. Jest to stosunkowo duży ptak, przy rozpiętych skrzydłach osiąga do 190 cm, a waży około 3 kg. Upierzenie jest barwy czarnejpewne, niewielkie fragmenty puchu, (na piersi i brzuchu są białe). Nogi i dziób są koloru czerwonego. Jego ostoją są rozległe, podmokłe i ciche lasy. Żywi się przede wszystkim małymi rybami, żabami i zaskrońcami, które łowi głównie w strumykach i rozlewiskach. Jest ptakiem niemym, nie klekoce jak jego większy kuzyn. Bocian czarny swe gniazda zakłada wysoko na drzewach liściastych i co roku do nich powraca. Wkrótce po przylocie samica składa 3-5 jaj, które wysiadują na zmianę samica i samiec. W drogę powrotną do swych zimowisk w Afryce czy Indiach rozpoczynają już w sierpniu, ale niektóre osobniki kończą swój pobyt nawet w październiku.

Pióropusznik strusi (Matteucia struthiopteris)

W świecie roślin wyrazistym akcentem Wiśnicko – Lipnickiego Parku Krajobrazowego jest paproć – pióropusznik strusi. Jest to gatunek objęty ochroną i stosunkowo rzadko występujący, jest gatunkiem górskim, jego najbardziej liczne stanowiska znajdują się w piętrze pogórza, zupełnie wyjątkowo występuje na niżu. Rośnie na siedliskach wilgotnych, nad potokami, obrzeżach lasu często w znacznych skupiskach.

Pióropusznik strusi jest rośliną wieloletnią z krótkim kłączem i pióropuszem długich liści lejkowato z niego wyrastających. Paproć ta sięga wysokości 1, 5 m, a pęk jej liści rzeczywiście wygląda jak pióropusz strusia. Są dwa rodzaje liści, te zielone to liście asymilujące, późnym latem wyrasta drugi rzut liści, te są krótsze i sztywne, w kolorze ciemnobrunatnym i zawierające zarodniki. Dość często występuje na terenie Wiśnicko – Lipnickiego Parku Krajobrazowego, a zwłaszcza w południowej jego części, spotkać go można powszechnie w dolinie Piekarskiego Potoku, gdzie z uwagi na wilgotne i mroczne środowisko ma się dobrze. Na zboczach Piekarskiej Góry opadających ku potokowi spotkać ich można całe łany.
Podobnie jest na Paprotnej, zwłaszcza od strony zachodniej, skąd wypływają źródła tworzące strumienie zasilające Potok Sanecki. Paproć zaścielająca w dolnym piętrze lasu prawie cały masyw, nadała tę bezpośrednio odnoszącą się do rośliny nazwę górze.

Salamandra plamista (Salamandra salamandra)

Charakterystycznym przedstawicielem płazów na terenie Wiśnicko – Lipnickiego Parku Krajobrazowego jest salamandra plamista. Występuje ona jeszcze dość licznie w jego obszarze, zwłaszcza w południowej części, na przykład na stokach Kamionnej. Spotkać ją można w cienistych lasach liściastych i mieszanych, gdzie zajmuje tereny wilgotne, położone blisko potoków i mokradeł. Takim rejonem, gdzie spotkanie z salamandrą nie należy do rzadkości, jest też dolina Piekarskiego Potoku.

Salamandrę można uznać za najładniejszego płaza, często jednak swym kształtem i barwami wywołuje uczucie przestrachu. Na czarnym tle ciała salamandry wyraźnie odcinają się jaskrawe, nieregularne plamy, najczęściej koloru żółtego lub pomarańczowego; barwy te są nie tyle ozdobą, co ostrzeżeniem dla potencjalnych napastników. W swoich gruczołach jadowych posiada ponadto salamandra trująca ciecz, skuteczny środek do obrony. Salamandra plamista zwana też jaszczurem plamistym względnie jaszczurem ognistym, jest największym polskim płazem ogoniastym, gatunek ten objęty jest całkowitą ochroną prawną. Salamandry osiągają długość przeważnie 25 – 30 cm. Płazy te preferują nocny tryb życia, ale penetrują też teren w dzień, zwłaszcza przy deszczowej pogodzie. Mimo iż rodzi się w wodzie, gdyż samica składa tu larwy, prowadzi naziemny tryb życia. Porusza się bardzo powoli i niezdarnie, oddalając się od dziennej kryjówki jedynie na kilka metrów. Słabo pływa, pozbawiona możliwości wydostania się na brzeg, tonie. Salamandra zamieszkuje wilgotne ziemne nory, pnie spróchniałych drzew, lub szczeliny skalne, w takich kryjówkach zapada także w sen zimowy. Wyjątkowo powolna w swych ruchach spośród wszystkich płazów, ma salamandra ograniczony wybór swojego pokarmu, toteż poluje tylko na inne, równie jak ona powolne ofiary, ślimaki, wije dżdżownice i niektóre chrząszcze.

Jeż - jeż zachodni, jeż europejski (Erinaceus europaeus)

Jeż w Polsce podlega ścisłej ochronie gatunkowej, w stosunku do tego ssaka stosowana może też być tzw. ochrona czynna. Jeż jest zwierzęciem małym, długość jego ciała wynosi około 25-30 cm, ciężar dorosłego osobnika dochodzi do 1,2 kg. Jeż znajdując dobre warunki bytowania może dożyć wieku 10 lat. Mówi się, że jeże tupią, tak jest w istocie, ich krótkie nóżki, którymi szybko przebierają zakończone są pazurkami, wydają przez to na twardym podłożu charakterystyczny stukot. Nie noszą za to mimo pokutującego od wieków wizerunku jabłek nakłutych na swe kolce. Charakterystyczną, a zarazem wyjątkową cechą jeża, nie występującą u żadnego innego już ssaka na terenie Polski są kolce, może ich mieć nawet kilkanaście tysięcy, zastąpiły mu włosy stając się oprócz okrycia także jego obroną. Kolce nie okrywają jedynie brzucha jeża, tę część ciała chroni jeż zwijając się w kulę, w tym stanie trwać może dość długo.
Mimo iż jeż zaliczany jest do ssaków owadożernych, to jego pożywienie nie składa się wyłącznie z owadów (te jedzą głównie młode). Żeruje głównie w nocy, przesypiając dzień skryty w zacisznym miejscu. Jeż konsumuje dżdżownice, ślimaki, małe gryzonie (myszy), poradzi sobie też z wężem, jajami ptaków, nie pogardzi i owocami. Samica rodzi dwukrotnie w ciągu roku, w jednym miocie może być ich do 7-miu. Młode rodzą się ślepe, kontaktują się z matką (młode wychowuje jedynie samica) poprzez wydawanie cienkich pisków. Naturalnymi wrogami jeża jest lis, borsuk, pies, sowa, najwięcej jednak jeży ginie przez człowieka, kochajmy jeże!, nie rozjeżdżajmy ich kołami swych samochodów.

Podkowiec mały (Rhinolophus hipposideros)

Wśród ssaków są i takie, których zobaczyć jest jeszcze trudniej niż przedstawieni powyżej przedstawiciele świata zwierząt, a już szczególnie rozpoznać ich gatunki, bowiem aktywność tych latających ssaków przypada na porę nocną. To nietoperze, których co najmniej 6 gatunków występuje na naszym obszarze. Szczególny status posiada wśród nich podkowiec mały z rodziny podkowcowatych, który z racji małej populacji wpisany jest do tzw. „Czerwonej Księgi”, czyli wykazu gatunków zagrożonych wyginięciem. Większość siedlisk populacji nietoperzy znajduje się w obrębie wzgórza zamkowego w Nowym Wiśniczu, w zamkowych lochach i innych zakamarkach tej budowli znalazły dogodne warunki bytowania. Wielkość podkowca małego (korpus), to z reguły 6,5 – 7,5 cm, jednak po rozciągnięciu jego skrzydeł, osiągają rozpiętość powyżej 20 cm. Futerko tego gatunku nietoperza charakteryzuje się szarym kolorem, na grzbiecie nieco zabarwione w odcieniu brunatnym, od spodu sierść jest nieco jaśniejsza. Żeruje nocą, lata na niewielkich wysokościach, do 5-ciu metrów nad ziemią, poluje na ćmy, muchy, komary. Na zimę, którą to porę roku wszystkie nietoperze przesypiają, wybiera sobie głównie miejsca podziemne, zaciszne ale wilgotne. Zaczepia się na stropach i tak podwieszony za tylne kończyny zwisa już do wiosny otulony swymi skrzydłami. Podkowiec mały, jak i inne nietoperze nie wbija się we włosy, nawet w te najbardziej długie i kręcone.

Czesław Anioł