Rzeki, strumienie, potoki na ziemi bocheńskiej (I)

Istotną częścią każdego środowiska geograficznego są wody, w naszym przypadku tzn. na bocheńszczyźnie, są to naturalne wody płynące – cieki. Długość oraz wielkość ich dorzecza czyli obszaru, z którego czerpią wodę, ustawia cieki wodne w określonej hierarchii, od rzek poczynając na potokach kończąc.

Wody w środowisku geograficznym
Wody płynące w przeszłości były, a i obecnie są także, jednym z najważniejszych czynników rzeźbotwórczych powierzchni ziemi. Rzeki drążąc z jednej strony masą swych wód własne łożyska i akumulując erodowany materiał w innym miejscu w dalszym toku tego procesu, przekształcają wciąż ukształtowane niegdyś w głównych zarysach lico ziemi. Nie rozwijając szerzej znaczenia wód dla życia świata przyrody z człowiekiem włącznie (jako zjawisko niepodważalne i pozadyskusyjne), ukażmy sieć hydrograficzną powiatu bocheńskiego w dzisiejszym krajobrazowym stanie. Rzeki wraz z przenikającymi cały obszar wszędobylskimi potokami tworzą istotną krajobrazową osnowę, do której odnoszone są inne wartości przyrodnicze, a także kulturowe. Cieki wodne obok gór, lasów, zespołów roślinności łąkowej, są wyrazicie ukształtowanym w środowisku geograficznym ekosystemem, pełnym twórczego roślinnego i zwierzęcego życia. Ale ta bogata w zasoby wartość środowiska, jest niezwykle czuła i wrażliwa na ludzką ingerencję, należy zatem pamiętać, iż rola rzek przerasta powszechne, pragmatyczne o nich myślenie, rzeki nie są bowiem wyłącznie systemem odwadniającym czy nawadniającym.
Utrwalone pojęcie nazewnicze - nad rzeką (np. Rabą), wyznacza już na wstępie wagę znaczenia cieków wodnych w toponomastyce osad czy innych obiektów stworzonych przez człowieka. Obecność rzeki, czy chociażby niewielkiego potoku, podnosi w znaczący sposób ocenę wartości terenu w skali jego atrakcyjności przyrodniczej i turystycznej.

Odmiennie hipsometrycznie ukształtowane, północna i południowa część powiatu sprawia, iż również cieki wodne charakteryzują się odmienną fizjonomią swego otoczenia i nurtu. Pędzące od swych górskich źródeł na północ wartkie potoki głębokimi, wciosowymi dolinami, wytracają po minięciu brzegu Karpat swój spadek, żłobiąc w tym nowym dla siebie otoczeniu, prawie że wyłącznie swoje koryto już w obrębie wyścielających Kotlinę Sandomierską czwartorzędowych utworów nanosowych. Nurt w tych odcinkach rzek jest niespieszny, tworzy liczne zakola. Podążając wraz zbiegiem rzeki przeżywać możemy zmieniający się wciąż jej nastrój, od popędliwego i burzliwego niepokoju górnych odcinków, po ład i spokój nizinnego biegu.

Ale żywioł wodny, choć piękny i trudno przekładający się na słowa, dostarcza zarazem mniej akceptowalnej życiowej dramaturgii, wystarczy wspomnieć dokuczliwe dla człowieka powodzie niszczące ludzki dobytek, infrastrukturę, zabierający nawet życie; ale jak nie żyć nad rzeką!

Rzeki i ich dorzecza
Zespół rzek, strumieni i potoków wypełniających przestrzeń powiatu bocheńskiego, leży w całości w dorzeczu (zlewni) rzeki Wisły tworząc jej prawostronne dopływy. Cieki rodzące się głównie w południowej górskiej strefie, spływają zgodnie z nachyleniem terenu na północ, tworząc pięć dorzeczy, zasilając swymi wodami Wisłę, stały się dopływami II rzędu. Te z kolei tworzą już własne zlewnie niższego rzędu (III-ciego, IV-tego, V-tego, itd.)

Wisła
Wisła jest dla powiatu rzeką graniczną, stanowi jego północne zamknięcie na odcinku około 17 km. Jest to równocześnie granica między Kotliną Sandomierską, a Wyżyną Małopolską, której wyraźna krawędź widoczna jest na całym odcinku, zaś od strony bocheńskiej odgrodzona wysokim wałem ochronnym.(fot. 7) Odcinek ten charakteryzuje się wielkimi zakolami, Wisła podcina tu swój lewy, wysoki brzeg dopasowując swój nurt do wyniosłości i konfiguracji Wyżyny Małopolskiej. Charakterystycznym akcentem stosunków wodnych zakoli wiślanych są starorzecza, odcięte przez zmianę koryta niewielkie odcinki niegdysiejszego nurtu rzeki. Tworzą unikalny wodny krajobraz, choć już nie wód płynących. Klasycznym przykładem jest zespół starorzeczy w zakolu Wisły na zachód od Ispiny, gdzie powstał nawet ścisły wodny rezerwat przyrody Wiślisko Kobyle. W obszarze od Ispiny do Niedar, Wisła przyjmuje dwie większe rzeki bocheńszczyzny, Drwinkę i Rabę zaś poza granicami powiatu, na wschód dwie kolejne, Gróbkę i Uszwicę. Ponadto z płaskodennego prawobrzeża spływa do Wisły jeszcze kilka nielicznych i krótkich strug wodnych o charakterze rowów, odwadniające zabagnioną, północną część Niziny Nadwiślańskiej.

Drwinka
Obrzeżami północno - zachodniej części powiatu bocheńskiego płynie strumień Drwinka, jest jednym z nielicznych cieków nie biorących swego początku w strefie gór czy pogórzy, wypływa bowiem w okolicach Niepołomic. W trakcie swego biegu przyjmuje 3 niewielkie strugi z obszaru Puszczy Niepołomickiej (największa z nich Tarczówka) i łąk porastających Nizinę Nadwiślańską. Dolina Drwinki jest słabo wykształcona, przecina ona bowiem płaskodenną Nizinę Nadwiślańską (co utrudnia spływ wody) i tylko wały przeciwpowodziowe sygnalizują z daleka istnienie rzeki. Ciąg dolinny Drwinki okolony zespołami lasów Puszczy Niepołomickiej, a przecinający odludne tereny pokryte łąkami stanowi niezwykle malowniczy krajobraz i bogate siedlisko różnych gatunków zwierząt i roślin. Całkowita długość Drwinki wynosi 27, 4 km, zaś jej dorzecza zajmuje obszar 150, 8 km². Drwinka wpada do Wisły na północ od miejscowości Świniary.

c.d.n.

Czesław Anioł