Śladami św. Stanisława Szczepanowskiego (I)

Jednymi z licznych szlaków prowadzących przez turystyczna przestrzeń, są tzw. szlaki biograficzne. Ich celem jest poznanie sylwetek i dorobku życia ludzi określanych potocznie jako wielcy, czy też wybitni, a których działalność na określonym terenie, czy też miejsce ich pochodzenia pozostawiły wyraźne ślady. Podążając drogą, którą przeszli Ci godni poznawania i naśladowania ludzie, zmierzać też będziemy pośród dziejów i krajobrazów, które i ich otaczały i kształtowały. Z całą pewnością będą to i dla nas szlaki niezmiernie interesujące i ubogacające.

Popatrzmy w kalendarz, za kilka dni jest 8 maja, a więc święto patronalne św. Stanisława urodzonego w pobliskim Szczepanowie; świętego patronującego Polsce, a także Archidiecezji Krakowskiej. W ten tak znamienny czas, warto wybrać się z nami do sanktuarium św. Stanisława w Szczepanowie, w tym czasie trwa tu odpust, od niedzieli poprzedzającej 8 maja do niedzieli po tej dacie. Jest to wielkie święto przeżywania daru łask za wstawiennictwem szczepanowskiego ziomka i czas modlitw o Jego dalsze wstawiennictwa. Tu, w miejscu narodzin Świętego łatwiej jest zrozumieć i przyswoić sobie wzory moralnego postępowania na drodze życia. W dniach odpustowych, pielgrzymi mają ponadto możliwość spotkania się z relikwiami św. Stanisława. O skuteczności wstawiennictwa świadczyć może Księga Łask z dokonanymi tam wpisami i świadectwami łask oraz wota dziękczynne wokół ołtarza.

Stanisław ze Szczepanowa
Niniejszym przedstawiamy zarys życia i kultu św. Stanisława, wierząc iż pełniejsze poznanie tej szczególnej postaci nastąpi w miejscu jego narodzenia, w Szczepanowie. Trzeba jednakże pamiętać przebywając na terenie Szczepanowa, na ciągłe przenikanie się wątków legendy, historii i świętości Stanisława, niekiedy trudno je od siebie rozdzielić.

Pierwszym, który opracował i przekazał do potomności zapis życia św. Stanisława był Gall Anonim, w „Kronice polskiej” historię biskupa Stanisława przekazał też mistrz Wincenty Kadłubek. Obszerną biografię Świętego napisał ponadto około 1240 r. dominikanin Wincenty z Kielczy, ta stanowi najbardziej obszerne źródło wiadomości o świętym Biskupie i Męczenniku oraz jego czasach. Przyjmuje się rok 1036 jako datę urodzenia Stanisława, jego rodzinną miejscowością był Szczepanów w Ziemi Krakowskiej. Wioska należała prawdopodobnie do jego rodziców, a oni sami wywodzić się mieli z rodu Turzynitów. Biskupem krakowski został Stanisław w roku 1072 i pełnił ten urząd do roku 1079, roku swej męczeńskiej śmierci z rąk króla Bolesława Śmiałego. Nie są jednoznacznie znane przyczyny, dla których powstał ostry spór między biskupem Stanisławem, a królem Bolesławem Śmiałym kończący się dla obu w sposób tragiczny. Wincenty z Kielczy jako przyczynę zatargu podaje napomnienia czynione przez Stanisława w stosunku do króla, za niecne jego postępki i sianie zgorszenia. Ostatecznie biskup rzucił na króla klątwę, w reakcji na wykluczenie z Kościoła król dokonał mordu na Stanisławie zabijając go jak chce legenda u stóp ołtarza. Wincenty Kadłubek zapisał iż biskup stanął w obronie rycerstwa, które wskutek przedłużającej się wyprawy na Ruś porzuciło Bolesława. Biskup Stanisław dokonując tego wyboru został uznany za poplecznika buntowników, zdrajcę i wroga władzy. Pisze: „11 kwietnia 1079 r. król i trzech dworzan wtargnęli do kościoła na Skałce, gdy biskup odprawiał Mszę św. Bolesław Śmiały zabił biskupa uderzeniem miecza w tył głowy, a jego ciało poćwiartował na dziedzińcu klasztornym”.

Żyjący w latach działalności biskupa Stanisława i króla Bolesława Śmiałego kronikarz zwany Anonimem, miał nieco inny stosunek do sporu i nie podaje przyczyn samego konfliktu kwitując to stwierdzeniem: "długo byłoby o tym mówić", pisze dalej: „Lecz to wolno powiedzieć, że nie powinien pomazaniec na pomazańcu jakiegokolwiek grzechu cieleśnie mścić. Tym bowiem sobie wiele zaszkodził, że do grzechu grzech dodał; że za bunt skazał biskupa na obcięcie członków. Ani więc biskupa-buntownika nie uniewinniamy, ani króla mszczącego się tak szpetnie nie zalecamy".

Św. Stanisław Biskup i Męczennik – kult pośmiertny
Św. Stanisław ponosząc śmierć męczeńską jako obrońca i stróż ładu moralnego, stał się postacią szczególnie eksponowaną i otoczoną kultem wiernych Kościoła Katolickiego. Biskup stał się zarazem symbolem jedności narodowej, tak jak jego rozkawałkowane ciało połączyło się, tak i Polska, wpierw rozbita na dzielnice, a później rozdzielona między zaborców odrodziła się w całość. Stanisław ze Szczepanowa został kanonizowany 17 września 1253 r. w Asyżu przez papieża Innocentego IV. Świadectwem kultu św. Stanisława jest doroczna procesja z relikwiami św. Stanisława w Krakowie z Wawelu na Skałkę, odbywająca się z udziałem Episkopatu Polski i rzeszą wiernych w niedzielę po 8 maja. W kościele katedralnym na Wawelu, pośrodku nawy głównej wzniesiono grobowiec- ołtarz, spoczywają w nim szczątki świętego męczennika sprowadzone ze Skałki w 1289 r.

Od tego czasu trwa na Wawelu szczególne nabożeństwo św. Stanisława. Powszechny kult świętego biskupa Stanisława ze Szczepanowa trwa także na całym obszarze Polski i to już od XV w., wyraża się między innymi w licznych wezwaniach świątyń (ich liczba sięga ponoć 270), nadawania imienia Stanisław jako patrona na chrzcie oraz licznych wizerunkach artystycznych w kościołach nie wyłączając przydrożnych kapliczek. Wyliczono, iż w Polsce jest aż 195 miejscowości, które przybrały swoją nazwę od imienia Świętego, najbardziej znanym jest Stanisławów na Podolu.

Zmierzając do sanktuarium
Zmierzając do sanktuarium w Szczepanowie, już od skrzyżowaniu dróg w Morzyskach podążać będziemy traktem drogowym nazwanym imieniem świętego. Choć najważniejszą budowlą sakralną w Szczepanowie i bezpośrednim miejscem kultu św. Stanisława jest kościół parafialny - bazylika mniejsza, to nawiedzenie miejsc związanych z kultem św. Stanisława rozpocząć trzeba od miejsca jego narodzenia.

Kaplica Narodzenia
Wyznacza go niewielka kaplica zwana Kaplicą Narodzenia, wzniesiona w 1861 r. w miejscu starszej, XVI-to wiecznej budowli. Według ludowej tradycji w tym miejscu, nieopodal źródła miała powić syna Stanisława, Bogna, matka późniejszego świętego. Scenę tę oraz późniejsze obmycie dziecięcia w źródle przedstawia obraz znajdujący się w kaplicy. Jest tam też niezwykła pamiątka, pień dębu, pod którym przyszedł na świat Stanisław. Za kaplicą znajduje się studnia, obudowane niegdysiejsze źródło służące pielgrzymom swą cudowną wodą. Całości zamkniętego kamiennym murem obejścia, dopełnia kamienna kolumna zwieńczona figurą św. Stanisława.

Dom Świętego – kościół p.w. św. Stanisława
Po drugiej stronie ulicy rozciąga się szczepanowski cmentarz parafialny, południowo-zachodni jego narożnik zajmuje klasycystyczna świątynia wzniesiona w 1781 r. przez ówczesnego właściciela Szczepanowa księcia Stanisława Lubomirskiego. Napisy na tablicach wmurowanych w fasadę kościoła informują o historii powstania tego kościoła i jego fundatorze. Warto zwrócić uwagę na kształt fasad, od frontu gdzie znajduje się wejście, ściana zwieńczona jest attyką, a bezpośrednio nad portalem wejściowym znajduje się herb Lubomirskich. Odmiennie, a przy tym i nietypowo, wykształcona jest ściana od strony cmentarnej bramy, zestaw okien nadaje jej wygląd ściany domu mieszkalnego, budowniczy nawiązał tym samym do specyfiki tego miejsca, stał tu wszak niegdyś dom rodzinny św. Stanisława. Wnętrze kościoła pełne jest też wizerunkowych odniesień do swego patrona.

Cmentarz parafialny
W obszar cmentarza założonego w XIX w. wprowadza okazała kamienna brama o arkadowym wykończeniu, stanowi ona równocześnie kościelną dzwonnicę, obecnie spoczywają tu dwa niewielkie dzwony. Wzdłuż wschodniej ściany cmentarnego muru wzniesiono w 1915 r. kwaterę cmentarza wojennego, spoczywają na nim żołnierze austriaccy i rosyjscy w łącznej ilości 122, polegli w bojach pierwszego okresu wojny. Cmentarz zdobią, stanowiąc zarazem ciąg cmentarnego muru, trzy pomniki zwieńczone krzyżami. Na poznanych miejscach zapoczątkowała się właśnie droga życiowa św. Stanisławem, to z tych szczepanowskich niw został powołany do służby dla Boga, zwieńczyły ją tu na ziemi kapłańskie zaszczyty i męczeńska korona.

Rynek
W połowie drogi do Bazyliki czas zatrzymać się na przestronnym Rynku, charakter jego zabudowy zaświadcza o miejskich czasach Szczepanowa. Szczepanów na przestrzeni swych dziejów należał do różnych możnych rodów, byli nimi Turzynici, Melsztyńscy, Lubomirscy, Potoccy i Zamojscy. Im to zawdzięczać trzeba rozwój i miejskość Szczepanowa. Szczepanów podupadł w połowie XIX i stracił status miasta. Chociaż dawne to już dzieje, to Rynek na którym się właśnie znajdujemy daje swą wielkością świadectwo rozmiarów miejskiej zabudowy; dziś nie jest już on placem handlowym, a raczej parkiem i skwerem mieszczącym kilka znamiennych dla historii Szczepanowa obiektów. W przestrzeni placu wyróżnia się obudowana drewnianą konstrukcją studnia, przy niej wznosi się kamienna figura św. Floriana (1840 r.), patrona strażaków, ma blisko do wody gdyby przyszło kiedyś spieszyć z pomocą. W tym centralnym miejscu Szczepanowa nie brak i św. Stanisława, jego kamienna figura dzieli miejsce na wysokim postumencie pospołu z innym Stanisławem, ks. Stojałowskim, chrześcijańskim działaczem ludowym. Społeczeństwo Szczepanowa i okolicznych wsi wzniosło mu taką formę pamięci.
„Ks. Stanisławowi Stojałowskiemu niestrudzonemu bojownikowi i obrońcy praw ludu w dowód wdzięczności ludność parafii i okolicy Szczepanowa” – tej treści napis oraz konterfekt księdza wmurowany jest w cokół pomnika. Osobliwości szczepanowskiego Rynku dopełnia okazała lipa, zwana lipą św. Stanisława, jej pęknięty i pusty wewnątrz pień, wzbudza szacunek wiekiem którym lipa się szczyci.

c.d.n.

Czesław Anioł