W Beskidzie Wyspowym
W wędrówce przez powiat bocheński jaką podjęliśmy z północy na południe, pokonując różnicę 620 m między najniżej i najwyżej położonym punktem, dotarliśmy do najbardziej wysuniętych na południe jego terenów a zarazem najwyższych. Przekraczając górną Uszwicę i pas obniżeń (geologiczne okno tektoniczne) ciągnących się od Rajbrotu poprzez Żegocinę po Kamionną, znajdziemy się już w obszarze Beskidów - mezoregionie Beskid Wyspowy. Trzeba jeszcze wspiąć się na ten najwyższy punkt, a jest nim góra Kamionna (802) zwana też lokalnie Patrią.
Beskidzkie dziedziny
Bocheński Beskid Wyspowy, to pierwsze licząc od północy wzniesienia Beskidów; góry nie są tu jeszcze tak wysokie, bowiem różnica między najwyższym szczytem tej grupy górskiej – Mogielicą (1171 m), a najwyższym szczytem w powiecie bocheńskim wynosi aż 370 m. Zespół tego fragmentu Beskidu Wyspowego, to ciąg stosunkowo łagodnych (w linii grzbietu) wzgórz, różniących się znacznie swym wyglądem od „wyspowych” gór dalszych partii tego mezoregionu. Patrząc od zachodu horyzont stanowiący tu południową granicę powiatu, wyznaczają masywy takich gór jak: Pasierbiecka Góra (764 m), Kamionna (802 m), z której to linia grzbietu opada na głęboko wciętą w masyw góry przełęcz Widoma (535 m), by piąć się z kolei na niższe już od poprzedniego, pasmo Łopuszy – Łopusze Zachodnie (661 m) i Łopusze Wschodnie (612 m). W tej linii Beskid Wyspowy kończy się (na terenie pow. bocheńskiego) grzbietem Kobyły kulminującej wysokością 603 m. Pasma te pokryte są w znacznym stopniu płaszczem lasów posiadających w wielu miejscach puszczański charakter, np. rezerwat „Kamionna”.
Wraz z opuszczenie obszaru Pogórza Wiśnickiego, zmienił się charakter podłoża geologicznego, płaszczowina śląska dotąd nam towarzysząca, tu nakryta jest młodszą strukturą geologiczną, płaszczowiną magurską. To jej skalna zawartość zadecydowała o orografii omawianych wzniesień. Poza wierzchowinę Łopuszy, jeszcze bardziej na południe, sięga niewielki skrawek przynależny do powiatu bocheńskiego, to obszar górskiej wioski Rozdziele, zajmującej dolinę potoku Rozdzielec i dookolne zbocza wzgórz, od północy Łopusze Zachodnie i Wschodnie, od południa zabudowa pnie się na Jabłoniec i Laskową Górę ( (543 m). Obszar Beskidu Wyspowego jest dobrze dostępny poprzez szlaki turystyczne i drogę tranzytową północ – południe (droga nr 965). Nieco w cieniu dostępności (a może to dobrze) pozostaje Kobyła tworząc ustronny zakątek gór.
Zasoby przyrody
Już na pierwszy rzut oka widać, że bogactwem przyrodniczym Beskidów są lasy, lasy o charakterze górskim jakich pełne są tutejsze wzniesienia, od Kobyły na wschodzie poczynając, a na Pasierbieckiej Górze na zachodzie się znajdującej skończywszy. Tutejsze drzewostany leśne są mniej przekształcone niż te z obszaru Pogórza i odznaczają się większą bioróżnorodnością. Są to lasy mieszane o przewadze buczyny (buczyna karpacka) i płatów jodły, na obrzeżach lasów występuje roślinność kserotermiczna. Widocznym akcentem trawiastych pobrzeży lasu jest dość pospolicie w tym rejonie występujący dziewięćsił bezłodygowy, roślina chroniona. Najbardziej wartościowe zasoby takich lasów o składzie zbliżonym do naturalnego, zachowały się na północnych stokach góry Kamionna na wysokości 500 – 750 m npm. Około 100-letnie drzewostany bukowo-jodłowe tworzą tu zwarte, mroczne powierzchnie, które wspólnie z podłożem pokrytym skalnymi złomami i wykrotami drzew, przydają rezerwatowi puszczański charakter. Charakter drzewostanu sprawia, iż runo leśne jest tu skąpe, intensywnie rozwija się wczesną wiosną, w czas gdy liście buków nie odebrały im jeszcze całego światła. Rośnie tu 10 gatunków roślin, wśród nich wawrzynek wilczełyko, śnieżyczka przebiśnieg, pierwiosnka wyniosła, konwalia majowa, kopytnik pospolity, ciemiężyca zielona, bluszcz pospolity, parzydło leśne. Zwartość drzewostanów na Kamionnej sprzyja bogactwu świata ptaków i zwierząt, których zasobność można ocenić wędrując przez ten rozległy masyw. Rezerwat na Kamionnej to także naturalny krajobraz przyrody nieożywionej wyraźnie widoczny w podłożu; wody potoków rozcinają tutejsze strome stoki, które przez to ukazują swą fliszową budowę. Rezerwat „Kamionna” jest rezerwatem leśnym o ścisłym charakterze ochrony, utworzony został w 1997 r. na powierzchni 64,04 ha. Ciekawym elementem świata przyrody są zlokalizowane nad Żegociną dwa wypływy wody mineralnej o składzie chemicznym wody typu „zuber”, świadczą o lokalnym układzie warstw geologicznych i tektonice terenu.
Dziedzictwo kulturowe
W obszarze Beskidu Wyspowego na wyróżnienie zasługują zespoły osadnicze Żegociny i Kamionnej. Pierwsza z tych miejscowości istniała już w XIV w., wyraźną dominantą w przestrzeni wsi jest kościół parafialny p.w. św. Mikołaja Biskupa, jest to już trzecia świątynia wznoszona w Żegocinie na przestrzeni jej dziejów. Obecny kościół liczy nieco ponad 100 lat, poświęcono go w roku 1896. Wzniesiony został z kamiennych ciosów miejscowego piaskowca, jest to świątynia o trzech nawach i z wieżą - dzwonnicą. W otoczeniu kościoła zwraca uwagę figura św. Franciszka, na tablicy wmurowanej w postument wpisane są słowa: „Chroniąc piękno natury chronisz boską iskrę mieszkającą w Twoim sercu. Tobie została powierzona Ziemia jak ogród – rządź nią z mądrością”. Do pamiątek przeszłości należą też dwa żegocińskie cmentarze wojenne, jeden z nich stanowi kwaterę na cmentarzu parafialnym, drugi zajmuje plac przykościelny. W odludnym i lesistym masywie Kobyły nad Rajbrotem też jest cmentarz wojskowy z lat I-szej wojny światowej, ten swoimi rozmiarami, wystrojem architektonicznym i dramaturgią wydarzeń wcześniej się tu rozgrywających, tworzy jeden z najciekawszych cmentarzy wojennych bocheńszczyzny. Do malowniczej doliny Rozdzielca, a konkretnie do wsi Rozdziele nieopodal Żegociny trafił w latach 60-tych ubiegłego wieku zabytkowy, drewniany, XVI-to wieczny kościółek z Królówki. Dziś odrestaurowany i adoptowany do miejscowych warunków, ciekawie wpisuje się swą architekturą w górski krajobraz. W zachodniej części obszaru Beskidów leży wieś Kamionna, w ciekawym układzie osadniczym nawiązującym do ukształtowania terenu, na którym rozlokowana jest wieś, wyróżnia się ciekawą bryłą drewniany kościół p.w. Matki Bożej Królowej Polski. Innym architektonicznym zabytkiem jest górująca nad okolicą kamienna kolumna z kapliczką-latarnią na szczycie, to tzw. kolumna szwedzka, wzniesiona przez J. Lubomirskiego na pamiątkę zwycięskiej potyczki nad Szwedami w 1656 r.
Na szlakach turystycznych
Istotnym dla poznania bocheńskiej części Beskidu Wyspowego jest szlak turystyczny, z którym spotkaliśmy się już na Pogórzu Wiśnickim, to szlak niebieski. Dąży stąd dalej na południe i wnika w pokryte lasami pasmo Łopuszy. Na kilku widokowych polanach tego pasma zachwycać się można panoramą gór całego Beskidu Wyspowego, a nawet i więcej, po same Tatry. Z Łopusza Zachodniego szlak schodzi na przełęcz Widomą i połogim, także widokowym stokiem, pnie się na Kamionną. Góra ta jak i drugi wierzchołek tego pasma – Pasierbiecka Góra, słynie z dookolnych widoków (z Rajbrotu na Kamionną ok. 4 ½ godz.). Warto tu kiedyś stanąć i objąć wzrokiem poznane dotąd wirtualnie bocheńskie krainy. Pozostałe dwa szlaki tego obszaru to szlak zielony z Żegociny na Łopusze Zachodnie (ok. 1 godz.) i żółty z Żegociny Na Kamionną (2 godz.).
Nie można też pominąć szlaków rowerowych zakreślających pętle w masywie Kamionnej i w rejonie Rozdziela. Mniej wprawnym turystom polecić można szlak spacerowy z Żegociny do jednej z lokalnych atrakcji tej miejscowości, a mianowicie do wspomnianych już źródeł mineralnych wypływających w dolinie jednego z potoków na północnych zboczach Kamionnej.
Na mezoregionie Beskid Wyspowy kończymy przegląd regionów geograficznych powiatu bocheńskiego. Wymogi internetowej przekazu ograniczają rozmiary poszczególnych opracowań, lecz niedostatek informacji wynikły z tych ograniczeń wypełniany będzie sukcesywnie przy prezentacji kolejnych wątków w naszej podróży po Ziemi Bocheńskiej. Dotrzemy do każdego zakątka!
Czesław Anioł