7 października 1918 i odezwa „Do Narodu Polskiego” – wspomnienie Księcia Regenta Zdzisława Lubomirskiego
„Wielka godzina, na którą cały naród polski czekał z upragnieniem, już wybiła.”(1). 11 listopada to jedna z ważniejszych dat w polskim kalendarium, w tym dniu świętujemy odzyskanie niepodległości. Jednak czy data ta powinna być kojarzona wyłącznie z marszałkiem Józefem Piłsudskim?
Święto odzyskania niepodległości obchodzimy rokrocznie 11 listopada. Ten dzień funkcjonuje w powszechnej świadomości społeczeństwa jako dokładna data odzyskania suwerenności Polski. Jednak niewielu zdaje sobie sprawę, że faktyczną datą tego doniosłego wydarzenia był 7 października 1918 roku. Tego dnia książę Regent Zdzisław Lubomirski z Radą Regencyjną ogłosił odezwę „Do Narodu Polskiego” na kartach „Monitora Polskiego”, w której proklamował Polską Deklarację Niepodległości. Zasługi i dokonania Rady Regencyjnej, a zwłaszcza księcia Lubomirskiego, przez długie lata pozostawały w cieniu postaci charyzmatycznego marszałka Józefa Piłsudskiego - czy słusznie?
Książe Regent Zdzisław Lubomirski urodził się 4 kwietnia 1865 roku w Niżnym Nowogrodzie. Już od najmłodszych lat był wychowywany w duchu patriotyzmu i najszlachetniejszych wartości. Idąc w ślad za swoim ojcem Janem, publiczną aktywność rozpoczął działalnością charytatywną, która towarzyszyła mu już do końca życia. Książę organizował m.in. darmowe leczenie wzroku na prowincji, wspierał edukację poprzez zakładanie polskich szkół i bibliotek, a w późniejszych latach uwagę skupił na pomocy dla ofiar wojny.
Na czas I Wojny Światowej przypada najaktywniejszy okres jego działalności. Już w sierpniu 1914 roku został faktycznym kierownikiem Komitetu Obywatelskiego miasta Warszawy, gdzie wykazał się niezwykłymi umiejętnościami politycznymi i zarządczymi. Jako kierownik Komitetu Obywatelskiego odegrał kluczową rolę choćby w kontekście utrudniania poboru polskich żołnierzy do carskiej armii, a także blokowania wywózki Polaków na przymusowe roboty do Niemiec. W tym samym roku związał się z Komitetem Narodowym Polskim, jak również objął prezesurę w Centralnym Komitecie Obywatelskim. Praca księcia Lubomirskiego nie należała do łatwych. Codziennie zmagał się z wieloma trudnościami wojennej rzeczywistości. Umiejętność radzenia sobie z problemami oraz zdolności przywódcze znacząco przyczyniły się do mianowania księcia, w 1916 roku, na prezydenta Warszawy.
Wielu twierdzi, że za czasów urzędowania księcia Lubomirskiego obecna stolica Polski była jednym z najlepiej zarządzanych miast. W roku objęcia prezydentury, Zdzisław nawiązał również współpracę z Tymczasową Radą Stanu.
Dokonania księcia Zdzisława wzbudzały uznanie nie tylko wśród Polaków. Patrząc na zasługi Lubomirskiego, cesarze Niemiec i Austro-Węgier powołali go 12 września 1917 roku na członka Rady Regencyjnej. Książę swoje urzędowanie rozpoczął wraz z arcybiskupem Aleksandrem Kakowskim i hrabią Józefem Ostrowskim 27 października na Zamku Królewskim w Warszawie. Mimo niejednoznacznego stosunku do nowej organizacji, Lubomirski był najaktywniejszym członkiem Rady. Książe Regent, postanowił dać podwaliny nowemu państwu Polskiemu poprzez małe, aczkolwiek znaczące kroki – powołał do życia nowe, polskie struktury państwowe i administracyjne. Rada Regencyjna zapoczątkowała wydawanie w Dzienniku Ustaw i Monitorze Polskim nowych aktów prawnych, które od czasu I Wojny Światowej funkcjonują do dzisiaj. Ponadto Rada nawiązała kontakty z wieloma państwami i zapoczątkowała tworzenie stałych poselstw, przekształconych później w ambasady. Rozwijało się również polskie szkolnictwo, a sądy orzekały w imieniu Korony Polskiej. Książę Regent stworzył także prawne i organizacyjne możliwości do powstania Wojska Polskiego oraz dbał o rozwój samorządów.
Mimo tak wielu zasług księcia Lubomirskiego i Rady Regencyjnej, jednogłośnie najdonioślejszym jest Polska Deklaracja Niepodległości, która została ogłoszona 7 października 1918 roku. Słowa „Polacy! (…) Niech zamilknie wszystko, co nas wzajemnie dzielić może, a niech zabrzmi jeden wielki głos: Polska Zjednoczona Niepodległa.”(2) wybrzmiały, po 123 latach niewoli, ponad miesiąc przed przyjazdem marszałka Józefa Piłsudskiego do kraju.
10 listopada książę Zdzisław Lubomirski osobiście przywitał przybyłego do Warszawy z Magdeburga marszałka Piłsudskiego. 11 listopada Rada Regencyjna przekazała mu władzę wojskową, a 14. władzę polityczną. Zdecydowanie można stwierdzić, iż Józef Piłsudski, nie przejął dowództwa nad pogrążonym w chaosie krajem. Otrzymał doskonale zorganizowaną i silną administrację państwową, podwaliny porządku prawnego przyszłego państwa, a także wyszkolonych urzędników i kadry, które bardzo długo, również w latach 20 pracowały na rzecz Polski.
Zapomniana rola Księcia Regenta i Rady była znacznie większa, niż przedstawiane jest to obecnie. Warto przypominać postać księcia Regenta Zdzisława Lubomirskiego, jak również podkreślać, iż Korona Polska ogłosiła swą niepodległość 7 października 1918 roku właśnie poprzez odezwę „do Narodu Polskiego” Zdzisława Lubomirskiego.
Zespół Fundacji Książąt Lubomirskich
1 Rada Regencyjna, Rada Regencyjna do Narodu Polskiego, w: Zbiór najważniejszych dokumentów do powstania państwa polskiego, red. K. W. Kumaniecki, Warszawa: Księgarnia J. Czarnieckiego, 1920, s. 119.
2. Tamże, s. 119-120.